Rüzgar Nedir,Çeşitleri Nelerdir? Rüzgar Hakkında bilgi

Rüzgar Nedir?

Rüzgar Yüksek Basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru olan, yatay yönlü hava hareketlerine rüzgar denir. Rüzgarların hızı anemometre adı verilen aletlerle ölçülür. Rüzgarın Sebebi iki yer arasındaki basınç farkıdır.

Rüzgar Çeşitleri

1. Sürekli Rüzgarlar

Yıl boyunca aynı yönde esen rüzgarlardır. Sürekli rüzgarlar; alizeler, batı rüzgarları ve kutup rüzgarları olmak üzere üçe ayrılır.

• Alizeler: 30° kuzey ve 30° güney paralelleri çevresindeki dinamik yüksek basınç kuşağından ekvatordaki alçak basınç kuşağına doğru yıl boyunca esen rüzgarlardır. Dünyanın günlük hareketine bağlı olarak kuzey yarımkürede kuzeydoğudan, güney yarımkürede güneydoğudan eserler. Alizeler, tropikal kuşaktaki karaların doğu kıyılarına yağış bırakır. Sıcak kuşaktaki okyanus akıntılarının oluşmasında ve yönlerinde etkilidir.
• Batı Rüzgarları: 30° enlemlerindeki dinamik alçak basınç kuşaklarından 60° enlemlerindeki dinamik alçak basınç kuşaklarına doğru esen rüzgarlardır. Dünyanın ekseni etrafındaki hareketinin etkisiyle kuzey yarımkürede güneybatıdan, güney yarımkürede kuzeybatıdan eserler. Orta kuşak karalarının batı kıyılarına bol yağış bırakırlar. 60° enlemlerinde kutup rüzgarları ile karşılaşarak cephe yağışlarına yol açarlar. Orta kuşaktaki okyanus akıntılarını ve yönlerini etkilerler.
• Kutup Rüzgarları: Kutuplardaki termik yüksek basınç alanlarından 60° enlemlerindeki dinamik alçak basınç alanlarına doğru esen soğuk rüzgarlardır.

2. Muson Rüzgarları

Birbirine komşu olan büyük kara parçaları ile okyanusların yıl içerisindeki farklı oranda ısınma ve soğumalarına bağlı olarak oluşan basınç alanları arasında eserler.

• Yaz Musonu: Yaz mevsiminde çabuk ısınan Asya içlerinde alçak basınç alanı oluşur. Geç ısınan Hint okyanusu ise yüksek basınç alanı halindedir. Bu nedenle yaz musonları denizden karaya doğru eser. Mayıs-Ekim ayları arasında etkili olurlar. Yaz musonları deniz ve okyanuslardan kaynaklandıkları için bol nem taşır ve etkili olduğu yerlere bol yağış bırakırlar.
• Kış Musonu: Kış mevsiminde Asya’nın iç kısımları çok soğur ve burada güçlü bir yüksek basınç alanı oluşur. Güneyindeki Hint Okyanusu ile güneydoğusundaki Büyük Okyanus ise geç soğudukları için birer alçak basınç alanı halindedir. Bu basınç farklılığı, kış mevsiminde Asya içlerinden Hint ve Büyük Okyanus’a doğru esen rüzgarların oluşmasına neden olur. Bunlara kış musonları adı verilir.

Görülen Yerler

1. Güney Asya ile Hint Okyanusu arasında
2. Kuzey Amerika ile Meksika Körfezi arasında
3. Batı Afrika ile Gine Körfezi arasında
4. Doğu Afrika ile Hint okyanusu arasında
5. Doğu Asya ile Büyük Okyanus’a bağlı denizler arasında

3. Yerel Rüzgarlar

Bunların bir kısmı, genel hava dolaşımına bağlı rüzgarların yerel olarak bazı değişikliklere uğramasıyla oluşur. Bazıları da tamamen yöresel basınç farkları sonucunda oluşurlar.

a)Meltemler: Birbirine yakın iki ayrı özellikteki alanın, gün içerisinde farklı derecede ısınıp soğumasına bağlı olarak oluşur ve gece ile gündüz arasında yön değiştirir. Kara ve deniz, dağ ve vadi meltemi olarak iki çeşittir.

• Kara Meltemi: Geceleri karalar çabuk soğuyarak yüksek basınç merkezi, daha sıcak olan denizler ise alçak basınç merkezi durumundadır. Bu nedenle geceleri rüzgar karadan denize doğru eser. Bu rüzgarlara kara meltemi denir.
• Deniz Meltemi: Gündüzleri karaları çabuk ısındığından AB merkezi henüz serin olan denizler ise YB merkezi konumundadır. Bu nedenle gündüz rüzgarlar denizden karaya doğru eserler. Kıyı Ege’deki deniz meltemine imbat denilir.
• Dağ Meltemi: Gece vadilere göre daha çabuk soğuyan yüksek yerler YB alanı, vadiler ise AB alanıdır. Bu nedenle yükseklerde soğuyarak ağırlaşan hava kütleleri aşağıya doğru harekete geçer. Gece dağdan vadi tabanına doğru esen bu rüzgarlara dağ meltemi denir. Türkiye’de yazın yaylaların serin olmasına neden olur.
• Vadi Meltemi: Gündüz dağların yüksek yerleri vadi içlerine göre daha çabuk ısınır. Bu nedenle yükseklerde hava daha sıcak olup AB alanlarıdır. Daha serin olan vadiler ise YB merkezleri konumundadır. Sonuç olarak gündüz rüzgarlar vadiden yamaçlara doğru eserler.

b)Sıcak Yerel Rüzgarlar: Bunlar geldikleri yerlere göre sıcak olan rüzgarlardır.

• Fön (Föhn) Rüzgarları: Bu rüzgar yamaç boyunca yükselen hava kütlesinin bir dağı aşarak diğer yamaçta alçalmasıyla oluşur. Yükselen hava her 100m’de 0,5°C soğur. Oysa dağın diğer yamacında alçalmaya başlayınca her 100m’de 1°C ısınır. Bunun nedeni kuru havanın alçalırken sürtünmenin de etkisiyle daha çok ısınmasıdır. İşte bu hava akımına fön rüzgarı denir. En tipik biçimiyle İsviçre Alpleri’nin kuzey yamaçlarında etkili olan Föhn rüzgarı Türkiye’de Toroslar ve Kuzey Anadolu Dağları’nda etkilidir.
• Sirokko: Büyük Sahra’dan kaynaklanan Cezayir ve Tunus üzerinden Akdeniz’e doğru esen sıcak ve kuru bir rüzgardır. Akdeniz’i geçerken nem alarak İspanya, Fransa ve İtalya’nın güney kıyılarına yağış bırakır.
• Hamsin: Afrika’nın kuzeyindeki kara içlerinden Libya ve Mısır’ın kıyıya yakın bölgelerine doğru eser. Sıcak, kuru ve bunaltıcıdır.
• Samyeli(Keşişleme): Türkiye’nin güney bölgelerinde esen sıcak bir rüzgardır. Sıcak, kuru ve bunaltıcıdır. Özellikle yaz aylarında Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde buharlaşmayı aşırı derecede artırarak kuraklığa neden olur.

c)Soğuk Yerel Rüzgarlar

• Bora: Dalmaçya kıyılarında, Dinar Alpleri’nden Adriya Denizi’ne doğru esen soğuk ve kuru rüzgarlardır. Hızları fazladır.
• Mistral: Fransa’nın Rhone vadisini izleyerek Akdeniz’e doğru esen soğuk ve kuru rüzgardır.
• Krivetz: Romanya’da aşağı Tuna ovasından Karadeniz’e doğru esen soğuk ve kuru rüzgardır.

d)Tropikal Rüzgarlar

Sıcak kuşakta, ani basınç farklarından kaynaklanan ve hızları saatte 100-150 km’ye kadar çıkabilen rüzgarlardır. Daha çok okyanuslar üzerinde oluşurlar. Sarmal hava hareketleri halinde olduklarından, genellikle hortumlara neden olurlar. Tropikal rüzgarlara, Asya kıyılarında Tayfun, Meksika Körfezi kıyılarında Hurricane, Afrika’nın bazı kesimlerinde ve Latin Amerika kıyılarında da Tornado adı verilir. Türkiye gibi denizler ve karalar arasında büyük basınç farkının oluşmadığı bölgelerde bu rüzgarlar etkili değildir.