Divan Edebiyatı Nedir? Hakkında bilgi

Divan Edebiyatı Nedir?

Divan Edebiyatı, Medreselerde yetişen aydın kimselerin Arap ve Fars edebiyatını örnek alarak oluşturdukları yazılı edebiyattır. XIII.yy’dan XIX.yy’ın ortalarına kadar sürmüştür. Adını şairlerin şiirlerini topladıkları divan kitabından almaktadır.

Divan Edebiyatı nın Genel Özellikleri

• Nazım birimi beyittir. Cümlelere beyit egemendir.
• Nazım ölçüsü olarak aruz kullanılır.
• Dil Arapça, Farsça ve Türkçe’nin olduğu Osmanlıca‘dır.
• Tam ve zengin uyak dikkat çekmektedir.
• Şiirlerin konuyu içeren başlıkları olmadığı için, nazım biçimlerine göre adlandırılmıştır.
• Anlatılan şeyden çok anlatım biçimi ön plandadır.
• Aydın zümrenin edebiyatıdır, genelde saraya ve çevresine hitap edilir.
• Sanat yapmak bir amaç durumundadır.
• Ulusal bir edebiyat olmayıp, İran ve Arap edebiyatından fazlasıyla etkilenmiştir.
• Din, aşk, sevgili, içki, kader konuları ele alınır.
• 13.yy’da gelişmeye başlamış, 16 ve 17. yy’da en olgun dönemini yaşamış, 19.yy’ın sonlarına kadar sürmüştür.

Divan Edebiyatı Nazım Türleri

• Tevhit: Allah’ın varlığını birliğini anlatan şiirlerdir.
• Münacat: Allah’a yapılan yalvarış ve yakarışlardır.
• Naat: Hz Muhammed’i övmek için yazılan şiirlerdir.
• Mersiye: Bir kimsenin ölümü üzerine acıyı üzüntüyü paylaşmak için yazılan şirlerdir
• Methiye: Bir kimseyi övmek için yazılır.
• Hicviye: Bir kimseyi yermek, eleştirmek için yazılır.
• Fahriye: Şairlerin kendini övmek için yazdığı şiirlerdir.

Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri

Gazel

• Aşk, güzellik ve içki konularında yazılır.
• Nazım birimi beyittir.
• Beyit sayısı 5-9 arasında değişir.
• Kendi arasında uyaklı olan ilk beyite matla, son beyite de makta denir.
• En güzel beyite bey-ül gazel denir.
• Şairin mahlasının geçtiği beyite mahlas beyit denir.
• Beyitler arasında anlam birliği olan gazellere yek ahenk gazel denir.

Kaside

• Din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan uzun şiirlerdir.
• Nazım birimi beyittir.
• Beyit sayısı 33-99 arasında değişir.
• Kasidenin en güzel beyitine bey-ül kasid denir.
• Mahlasın bulunduğu beyite taç beyit denir.

Mesnevi

• Her beyiti kendi içinde uyaklı, manzum hikayelerin yazıldığı nazım biçimidir.
• Nazım birimi beyittir.
• Aşk, dini, tasavvufi, ahlaki-öğretici, savaş ve kahramanlık gibi konularda yazılır.
• Roman ve hikayenin yerini tutar diyebiliriz.
• On bölümden oluşur, aynı şair tarafından yazılan beş mesneviye hamse denir.

Kıta

• Yalnız ikinci ve dördüncü dizeleri birbiriyle uyaklı nazım biçimidir.
• Beyitler arasında anlam birliği vardır.
• Pek çok konuda yazılır.

Müstezat

• Gazelin özel bir biçimidir.
• Uzun dizelere kısa dizeler eklenerek yazılır.
• Kısa dizelere ziyade adı verilir ve uzun ve kısa dizeler kendi aralarında uyaklıdır.

Rubai

• Dört dizelik ve kendine özgü ölçüsü olan nazım biçimidir.
• Bentle kurulan divan edebiyatı nazım biçimidir.
• Konusu daha çok dünya görüşüne ve şairin felsefi düşünceleri üzerinedir.
• En başarılı temsilcisi Yahya Kemal olarak gösterilir.

Tuyuğ (Tuyuk)

• Dört dizelik bir nazım biçimidir.
• Bu biçim yalnızca Türk edebiyatına özgüdür.

Murabba

• Dört dizelik kıtalardan oluşur.
• Bent sayısı 3-7 arasında değişir ve her konuda yazılabilir.

Şarkı

• Aşk, içki, eğlence konularında yazılan dört dizelik bentlerden oluşan nazım biçimidir.
• Bestelenmek için yazılan şarkı, Tuyuğ gibi sadece Türk edebiyatına özgüdür.
• En güçlü şairi Nedim gösterilir.

Terkib-i Bent

• Bentlerden kurulan bir nazım biçimidir.
• Her bent, 5-10  arasında değişen beyitlerden oluşur.
• Son beyite vasıta beyiti denir.
• Vasıta beyiti her beyitin sonunda değişir ve kendi içinde uyaklıdır.
• Konusu genelde talihten ve hayattan şikayetler, dini, tasavvufi, felsefi düşünceler anlatılmış eleştirilere yer verilmiştir.

Terci-i Bent

• Biçim bakımından Terkib-i Bente benzer.
• Ancak vasıta beyiti her beyitin sonunda değişmez ve aynen tekrarlanır.
• Konusu daha çok Allah’ın gücü ve evrenin sonsuzluğu ele alınır.

Divan Edebiyatı’nda Düz Yazı

Divan edebiyatında şiir ağırlıklı olmak üzere, nesre(düzyazı) de yer verilmiştir. Bu edebiyatta düzyazıya inşa, yazara münşi denir.

Divanda Nesrin Genel Özellikleri

• Dil konu ve tür bakımından Arap ve İran edebiyatın etkisindedir.
• Konu ve düşünceden çok söyleyiş güzelliğine önem verilir.
• Dil yabancı sözcük ve tamlamalarla yüklüdür. Söz sanatlara ve mecazlara önem verilir.
• Uzun cümlelerle birlikte paragrafın düzensizliği dikkat çeker.
• Noktalama işareti kullanılmaz.
• Dini-ahlaki konular ağırlık gösterir.

Divan Edebiyatı nda Düz Yazı Türleri

Tezkire: Çeşitli mesleklerden önemli kişilerin hayatlarının anlatıldığı eserlerdir. Şairleri tanıtan tezkirelere şuara tezkiresi denir.Biyografinin karşılığı diyebiliriz.

İlk örnek Ali Şir Nevai’nin Mecalisü’n Nefais’i dir.Anadoluda ki en önemli örnek Sehi Bey Tezkiresi’dir.

Siyer(Siyer-i Nebi): Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed Mustafa (sav) ‘in hayatı anlatmak için yazılan eserlerin genel adıdır.

Hilye: Peygamberimizin iç ve dış özelliklerini anlatan eserdir.

Mektup: Divan edebiyatında çok yaygın değildir, Fuzuli’nin Şikayetnamesi dikkat çeker.

Tarih: Divan edebiyatında bu türden bayağ eser verilmiştir. En önemlileri Aşıkpaşazade Tarihi(15.yy), Ta’cüt Tevarih (Hoca Sadettin Efendi -16.yy), Peçevi Tarihi(Peçevi İbrahim Efendi-17.yy.), Naime Tarihi (18.yy), Cevdet Paşa Tarihi (19.yy) izlenimleri.

Seyahatname: En önemli örnek Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’dir

Sefaretname: Siyasi görevle gönderilen elçilerin gönderildikleri yerlerdeki izlenimlerle yazdıkları eserlerdir. İlk örnek KaraMehmet Çelebi’nin Viyana Sefaretnamesi’dir.(1655) En tanınmışı Yirmi sekiz Mehmet Çelebi’nin Paris Sefaretnamesi’dir.

Surname: Şehzadelerin sünnet düğünleri ve “kadın sultanların”  düğün törenleriyle ilgili eserlerdir.

Şehrengiz: Bir şehrin güzelliklerinin anlatıldığı eserdir.

Gazavatname: Gazaların(din uğruna savaş)  anlatıldığı manzum veya düzyazı eserlerdir.

Habname: Görülen bir rüya anlatılıyormuş gibi bir olay ya da kişi hakkında görüşlerin  söylenmesi biçiminde yazılır. Veysi’nin 17.yüzyıl Habnamesi en ünlüsüdür. Bu eserler eleştiri ve yergi içerir.

Divan Edebiyatı Önemli Sanatçıları

Hoca Dehhani: 13.yy’da yaşamış sanatçımız din dışı konularda şiir yazan il divan şairidir.

Mevlana: XIII. yüzyılda yaşamıştır. Farsça ile yazan ünlü tasavvuf şairidir. Mesnevi, Divan-ı Kebir, Mektubat tanınmış eserlerdir.

Ali Şir Nevai: Çağatay lehçesinin en güzel örneklerini veren şair 15.yy’da yaşamıştır. Muhakemetü’l Lugateyn adlı eserinde Türkçe’nin Farsça’dan daha üstün bir dil olduğunu savunmuştur. Anadolu dışında Türkçe şiir yazan ilk şairdir.

Şeyhi: 15.yy’da yaşamıştır. İlk fabl olarak bilinen Harname’nin sahibidir.

Süleyman Çelebi: 15.yy’da yaşamıştır. Hz Muhammed(sav) için yazdığı Vesilet-ün-Necat(Mevlit) adlı mesneviyle tanınmıştır.

Fuzuli: 16. yüzyılın en güçlü şairlerindendir. Arapça, Farsça, Türkçe divanı olan tek şairdir. Divan şairlerinin içinde en lirik olarak kabul edilir. Ona göre yaşamanın anlamı acı çekmekle özdeşleşir. Din dışı ağırlık olsada Tasavvufi konularada el atmıştır. Şikayetname adlı yergi eseri en ünlüsüdür. Su kasidesi ve Leyla ile Mecnun mesnevisi önemli eserlerindendir.

Baki: Şairler sultanı olarak tanınan 16.yy’da yaşamış şairdir. Dünya nimetlerinin hemen hepsinden yararlanma anlayışındadır. Kanuni’ nin ölümü üzerine yazdığı mersiye en tanınmışıdır.

Nabi: Didaktik şiir yazan Nabi, 17.yy’da yaşamış şarilerimizdendir. Din, töreler ve sosyal yaşamla ilgili öğütler verir. Hayriye ve Hayrabad adlı didaktik eserlerinin yanında, gezi notlarını içine alan Tuhfet’ül Harameyn-i ve Münşeat adlı eserleri vardır.

Nefi: Edebiyatımızın en ünlü kaside şairidir. 17.yy’da yaşamıştır. Övgülerindeki ve yergilerindeki aşırılıklarıyla ünlüdür. Hicviyelerini topladığı Siham-ı Kaza adlı eseri vardır.

Nedim: 18.yy şairlerinden olan Nedim, Lale Devri sanatçısı olarakta bilinir. Eserlerinde aşk, içki, zevk ve sefayı işler. Şiirlerinde halkın ağzından değimlerle ve halkın dilinden yararlanmıştır. Şarkılarıyla tanınmış bir şairdir. 

Şeyh Galip: 18.yy’da yaşamış son büyük şairdir. Hüsn-ü Aşk adlı mesnevisi ünlüdür. 

Evliya Çelebi: 17.yy’da yaşamış edebiyatımızın ilk gezi örneklerini veren şairdir. En ünlü eseri Seyehatname dir. Çok usta bir gözlemcidir.