İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Nedir? Hakkında bilgi
İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Nedir?
İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı diğer adıyla Destan Dönemi Türk Edebiyatı Türklerin İslamiyeti kabulünden önceki edebiyatına verilen isimdir. İslamiyet öncesi Türk Edebiyatı M.Ö. 4000-3000′li yıllardan başlayarak Türklerin İslamiyeti kabul ettiği XI. yüzyıl ortalarına kadar sürer.
Genellikle toplumun görüşleri yansıtılmıştır. Oldukça uzun solukludur. İslamiyet öncesi Türk Edebiyatı, Sözlü Edebiyat ve Yazılı Edebiyat olmak üzere ikiye ayrılır.
Sözlü Edebiyat:
Henüz yazıyı kullanmadıkları döneme verilen isimdir. Genellikle varlığını kulaktan kulağa sürdürmüştür. Bu dönemdeki edebiyatımızda Şamanizm, Maniheizm, Budizm gibi dinler önem teşkil etmektedir.
İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Özellikleri:
- Hece ölçüsü kullanılmıştır.
- Nazım birimi dörtlüktür.
- Genellikle yarım uyak hakimdir.
- Doğa, aşk ve ölüm konuları ağır basmaktadır.
- Dil saf Türkçe‘dir.
- Sözlüdür ve doğrudan doğruya çalınıp söylenir.
- Şiir söyleyen kişilere ozan, kam, baksı, şaman gibi isimler de verilmektedir (Şairler, aynı zamanda Şaman dininin rahipleri olma özelliğini de göstermektedir).
- Şiirler günümüzde saz olarak adlandırdığımız o zamanlarda kopuz adı verilen saz eşliğinde söylenmektedir.
- Şiirler sığır, şölen ve yuğ denilen törenlerde söylenmiştir.
Sözlü dönemin başlıca ürünleri koşuk, sav, sagu ve destandır.
Koşuk: Sığır denilen sürek avlarında söylenen şiirlerdir (Sığır, Av törenlerine verilen isimdir. Şölen ise öküz avından sonra düzenlenen ziyafet törenidir).
Sav: Bugünkü atasözlerinin yerini tutan özlü sözleridir.
Sagu: Yuğ adı verilen ölüm törenlerinde acıyı paylaşmak için dile getirilen şiirlerdir (Yuğ, Ölen kişinin ölümü üzerine yapılan törendir)
Destan: Toplumu derinden etkileyen olaylar sonucunda halk arasında kendiliğinden oluşur.
İslamiyet Öncesi Türk Destanları:
Saka Destanları:
- Alp Er Tunga Destanı: Türk-İran mücadelesindeki Alp Er Tunga’nın yiğitliğinden bahseder.
- Şu Destanı: İskender ile Türkler arasındaki mücadeledeki Şu’nun kahramanlıkları dile getirilir.
Hun Destanları:
Oğuz Kağan Destanı: Hun hükümdarı Mete’nin Orta Asya’daki Türk birliği mücadelesini anlatır.
Göktürk Destanları:
- Bozkurt Destanı: Göktürklerin dişi kurttan nasıl türedikleri ve çoğaldıkları anlatılır.
- Ergenekon Destanı: Türklerin bir demir dağı eritip intikam almalarını anlatır.
Uygur Destanları:
- Türeyiş Destanı: Türklerin erkek bir bozkurttan meydana geldiğini anlatır.
- Göç Destanı: Uygurların göçünü anlatır.
Yazılı Edebiyat:
Türklerin yazıyı kullandıkları devirden itibaren başlar. İlk ürünler 5. ve 6. yüzyılda Yenisey Yazıtları Kırgızlar’ın balbal adı verdikleri mezar taşları olukları tahmin ediliyor.
En önemli örnek 8. yüzyılda dikilen Orhun yazıtları (Göktürk Kitabeleri) dır.
Yazılı Dönem Ürünleri:
Orhun Yazıtları: Çinlilere karşı bağımsızlık savaşı yapan,Türk bütünlüğünü kurmaya çalışan Köktürkler’in mücadelesini anlatır. Türk adının geçtiği ilk yazılı belge ve Türk edebiyatının ilk yazılı örneklerindendir. Köktürk alfabesiyle yazılmıştır.
Bilge Tonyukuk Yazıtı: Vezir Tonyukuk tarafından yazılmış ve Çinlilerle mücadelelere yer verilmiştir.
Kül Tigin Yazıtı: Bilge Kağan’ın kardeşi Kül Tigin’in ölümü üzerine yazdırılmıştır.
Bilge Kağan Yazıtı: Bilge Kağanın ölümü üzerine yazdırılmıştır.
Uygur Metinleri: Daha çok Buda ve Mani dini esaslarını anlatan metinlerdir.
