Ebu’l-Vefâ el-Bûzcânî Kimdir?

Ebu’l-Vefâ el-Bûzcânî Kimdir?

Ebu’l-Vefâ el-Bûzcânî Tam adı ‘Ebu el-Vefa Muhammed bin Muhammed bin Yahya bin İsmail bin el-Abbas el-Büzcani‘ (bayağı uzunmuş ) olan alim 940 yılında İran’da bulunan Buzgan kasabasında dünyaya gelmiştir.Bu yüzden ‘Ebul Vefa Büzcani‘ diye meşhur olmuştur.İlim tahsiline amcası Ebu Amr Mugazili ve Ebu Yahya bin Kimib‘in yanında başlayan Ebul Vefa, 959 yılında Bağdad‘a gitti.Ölümüne kadar geçen sürede burada bilimle meşgul oldu.

Şerefüddevle‘nin sarayında yaptırdığı rasathanede çalışan alimler arasında bulundu. Matematik başta olmak üzere, ömrünün büyük kısmını astronomik gözlemler yapmak, eser telif etmek ve ders vermekle geçirdi.Bilim sahasında, matematik bilimini tahsil etti ve özellikle trigonometri üzerinde çalışmalar yaptı.

Bu alanlarda çok fazla bir süre muhafaza edilemeyen kitaplar yazdı.Batlamyus‘un ve Diophantos‘un eserlerini inceleyip açıklamış,astronomi sahasında ise Ay’ın hareketleri üzerine çalışmalar yapmıştır.

Matematik ve astronomideki hizmetleriyle bilim tarihinde önemli bir yer edinmiştir.Yıldızların eğimlerinin kesin ve doğru bir şekilde ölçülebilmesi için bir duvar oktantı geliştirmiş başka trigonometri çizelgelerinde de hesaplamalar yapmak için gelişmiş metotlar üretmiş ve küresel trigonometrideki bazı problemlerin çözümü için yeni yöntemler keşfetmiştir.

Ebu’l vefa, 1 Temmuz 998 tarihinde 58 yaşında Bağdat’ta ölmüştür.

Ay üzerindeki bir kratere ona ithafen Abul Wafa adı verilmiştir.

Ebu’l-Vefâ el-Bûzcânî ’nin matematik tarihinde ortaya koyduğu ilk trigonometrik özdeşliklerden bazıları şunlardır:

Sin(a+b) = sin (a)cos(b)+cos (a)sin(b)

cos (2a) = 1-2sin² (a)

sin(2a) = 2sin (a)cos(a)

küresel trigonometride sinüs teoremini de aşağıdaki gibi açıklamıştır:

(Sin(A))/(sin (a)) = (sin(B))/(sin (b)) = (sin(C) )/( sin (c))

Kitapları:

Kitab’ul Kamil:Trigonometri ve astronomiden bahseden meşhur eseridir.Birinci bölümde yıldızların hareketinden önce bilinmesi gereken meseleler,ikinci bölümde yıldızların hareketlerinin incelenmesi, üçüncü bölümde yıldızların hareketlerine arız olan şeyler anlatılmaktadır.Eserin yazma bir nüshası Paris National Kütüphanesi’nde 1138 numarada kayıtlıdır.Eser Sedilot tarafından tercüme edilerek basılmıştır.

Kitab’un fi Amel-il Mistarati ve’l Pergarvel Gunye

Kitabab ma Yahtacu-İleyh-İl-Küttab vel Ummal min İlm-il-Hisab

Kitabün Fahirün bil Hisab

Kitab’ün fi’l İlmi Hisab’il Musellat

Kitab’ün fi’l Felek

Kitab’un Zic-iş Şamil

Kitab’un fi’l Hendese

Kitab’ul Medhal ila Aritmetik

Tefsir-ii Harezmi fi Cebri ve’l Mukabele